Κυριακή 17 Οκτωβρίου 2010

ΤΟ ΣΑΝΤΟΥΡΙ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ


Γλέντι στο Ακράσι, 1972
Από αριστερά ο Γρηγόρης Μαυροθαλασσίτης τύμπανο, Νικόλαος Κούμπας βιολί,
Κων/νος Γρηγ.Μαυροθαλασσίτης ακορντεόν, ο Γιώργιος Χρ. Χατζέλλης ή "Βέβα" σαντούρι
Γιάννης Βερβέρης βιολί, Κων/νος Νικολ.Μαυροθαλασσίτης Κλαρίνο
(Αρχείο Χριστοφ. Γεωργ.Χατζέλλη)
ΤΟ ΣΑΝΤΟΥΡΙ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ

Η Λέσβος, το μεγαλύτερο νησί του Ανατολικού Αιγαίου είναι πλούσια σε βλάστηση. Το «πρώτιστον φυσικόν προϊόν αυτής είναι το έλαιον, έξ ού γίνεται και μεγάλη εξαγωγή δια Κωνσταντινούπολιν, Ρωσσίαν, Ευρώπην», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Σ. Αναγνώστου. Η εμπορική αυτή κίνηση ξεκινά στα τέλη του 18ου αι. και τερματίζεται με τη μικρασιατική καταστροφή. Η ανταλλαγή ιδεών και προϊόντων με τα παραπάνω εμπορικά κέντρα έφερε και τη νέα μορφή του σαντουριού στη Λέσβο.
Πρώτη αναφορά για το σαντούρι στη Λέσβο εντοπίζεται στο βιβλίο του Γάλλου μηχανικού De Launay «Κοντά στους Έλληνες της Τουρκίας» (Παρίσι 1897). Στη περιγραφή των χορών της Κυριακής στην Αγία Παρασκευή, ζωντανεύει το γλέντι όπου «τρεις μουσικοί φτάνουν στη σειρά παίζοντας. Ο πρώτος ένα μαντολίνο που λέγεται λαγούτο, ο δεύτερος ένα όργανο με τεντωμένες χορδές που το χτυπούν με δυο σφυράκια, το σαντούρι, και ο τρίτος ένα βιολί». Το σαντούρι, απ' τα πιο αγαπημένα όργανα των Μυτιληνιών, πλούτιζε και «ξεκούραζε» μαζί με το βιολί, τη κομπανία των «φυσερών». Πολλοί λοιπόν και οι σαντουριέρηδες. Η μικρή έρευνα που έγινε μας επιτρέπει να παραθέσουμε μια σειρά ονομάτων, γνωρίζοντας ταυτόχρονα ότι δεν αποτελεί ολοκληρωμένο κατάλογο.
Βαλαβάνης Απόστολος, Βερβέρης Δημήτριος, Βερβέρη Περσεφώνη, Βερβέρης Γιάννης, Βερβέρης Μεγακλής, Γανώσης Γιώργος, Γιανακός Γιώργος, Ζαφειρίου Κώστας, Κατσαμπής Βασίλειος, Καρτέρης Μιχάλης, Καβαρνός Γιώργος, Καραβάς - Δίβαρης Ποσειδόνας, Καλαϊτζής Μανώλης, Κρανιδιώτης Δημήτριος, Κουρκουλής Παναγιώτης, Κουτσιαγκιόζης Χρήστος, Κονδύλης Κωνστανταντέλιας, Μοσχόβης Βασίλειος, Παντελέλλης Παντελής, Παντελέλης Γιάννης, Σαραντίδης Γιώργος, Σταμπούλης Παναγιώτης, Στεριανός Δημήτης, Τσιμναδής Μιχάλης, Τυροπώλης Γιώργος, Χρήστου Γιάννης, Ψύρρας Στρατής.
Ξεχωριστή θέση κατέχουν οι δεξιοτέχνες του σαντουριού Γιώργος Χατζέλης, Γιάννης Σουσαμλής και Νίκος Καλαϊτζής.
Ο Γιώργος Χατζέλλης, «Χαχίνα» ή «Βέβα» (1895 - 1973) ήταν ο πιο γνωστός σαντουριέρης σ' ολόκληρο το νησί. Γεννήθηκε στο Ακράσι, και μόλις τελείωσε το δημοτικό πήγε στη Βρίσα για να μάθει σαντούρι. Για να συμπληρώσει τις γνώσεις του πήγε στα Μοσχονήσια. Εκεί έμαθε νότες και μουσική και έτσι ολοκλήρωσε τη μάθησή του και στο θεωρητικό μέρος. Ακολούθως έφυγε στην Αμερική κατά τη συνήθεια της εποχής εκείνης. Στην Αμερική έμαθε και τσίμπαλο. Έπαιζε με Ρουμάνικα, Ουγγαρέζικα αλλά και Ελληνικά συγκροτήματα. Το 1929 επιστέφει στο Ακράσι, πλαισιώνει τη κομπανία του χωριού και παράλληλα παίζει σαντούρι με τις καλύτερες κομπανίες του νησιού. Μανιώδης σαντουριέρης και καλός μουσικός είχε ένα ξεχωριστό παίξιμο που το ζήλεψαν και το μιμήθηκαν ο Νίκος Καλαϊτζής (Μπινταγιάλας) και ο Γιάννης Σουσαμλής (Κακούργος). Και οι δυο αναφέρονται με καμάρι στο μεγάλο τούτο δάσκαλο του σαντουριού.

Ο Γιάννης Σουσαμλής (Κακούργος)
Ο Γιάννης Σουσαμλής ή «Κακούργος» (1928-1996) είδε το φώς της ζωής στην Αγιάσο. Δεν πήρε συστηματικά μαθήματα μουσικής αλλά υπήρξε μαθητής του πατέρα του που ήταν δεξιοτέχνης στο κλαρίνο. Χαρισματικός, με γρήγορο παίξιμο, χρησιμοποιεί ολόκληρη την έκταση του οργάνου εκτός απ' τη κόντρα μπάσα περιοχή απ' την οποία έχει αφαιρέσει και τις χορδές. Η γρήγορη εναλλαγή απ' τη μια περιοχή στην άλλη «ξεκουράζει το αυτί» και δίνει ευχάριστο άκουσμα. Παράλληλα, πλουτίζει τη μελωδία με φαντασία αφού άλλοτε την απλουστεύει και άλλοτε τη «κεντά» με στολίδια και ποικίλματα. Παίζει με «γυμνές» μπαγκέτες και ο ήχος του είναι σκληρός. Για ομοιομορφία του ήχου αφαίρεσε τις «ντυμένες» χορδές της μπάσας περιοχής και τις αντικατέστησε με σκέτες χάλκινες.


Ο Τάσος Κουλούρης βιολί, ο Νίκος Καλαϊτζής (Μπινταγιάλας) σαντούρι, και ο Χρήστος Παπανικολάου
την εποχή που ηχογραφούσαν τα "Παραδοσιακά Μυτιλήνης" το 1979
Ο Νίκος Καλαϊτζής ή «Μπινταγιάλας», γεννήθηκε στο Μεσότοπο το 1925. Κατάγεται από οικογένεια μουσικών. Παίζει σαντούρι, βιολί, μπουζούκι και παλιότερα τρομπόνι. Δεξιοτέχνης στο σαντούρι, χρησιμοποιεί «μαλακές» μπαγκέτες και έχει τοποθετήσει δέρμα ανάμεσα στις χορδές και τους καβαλάρηδες για να παράγει ήχο απαλό και πνιχτό ανάλογο με αυτόν του τσίμπαλου. Το παίξιμό του είναι επηρεασμένο απ' τη τεχνοτροπία τόσο του Χατζέλη όσο και των Ρουμάνων βιρτουόζων του τσίμπαλου.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου